Trong suốt quá trình lịch sử loài người, nhận thức của con người về sự vật, hiện tượng liên tục có những sự thay đổi và chuyển biến. Nhận thức, quan điểm, tư tưởng của một cá nhân có thể được lan truyền, phổ cập rộng rãi tới mọi người xung quanh. Xét về sự lan truyền của nhận thức, quan điểm, tư tưởng trong xã hội loài người, thì có thể nói, đây cũng là những loại virus đặc biệt.

Một số đặc điểm của nhận thức tương đồng với virus:

• Nhận thức, tư tưởng, quan điểm của con người có thể tồn tại được là do con người có những tư duy, suy nghĩ xuất phát từ não bộ. Do đó, không có con người, thì không có nhận thức. Nhận thức cũng giống như virus, có đời sống ký sinh bắt buộc với vật chủ. 

• Do đặc tính phụ thuộc vào vật chủ, hay nói cách khác là con người, nên nhận thức chỉ di chuyển phụ thuộc vào con người. Đây cũng là một đặc điểm tương đồng giữa virus và nhận thức. Trong lịch sử, trong quá trình khai phá, xâm lăng, chinh phục các miền đất mới, con người đã góp phần mang các loại virus này phân tán khắp nơi trên thế giới.

• Virus không có khả năng tự phát triển và phân chia. Nhận thức, tư tưởng cũng vậy. Một nhận thức, tư tưởng, quan điểm để có thể phát triển được đó là nhờ tư duy của con người.

Nguồn gốc của virus nhận thức:

Nhận thức, quan điểm, tư tưởng của mỗi cá nhân và văn hóa của một tập thể được hình thành thông qua quá trình quan sát, tư duy, trải nghiệm của con người.

Bằng việc quan sát quả táo rơi xuống đất, Newton đã có những liên tưởng, tư duy để rồi từ đó rút ra định luật vạn vật hấp dẫn. Bằng việc tìm cách để giải thoát khỏi khổ đau, Thích Ca Mâu Ni đã tu luyện và sáng lập ra đạo Phật. Để duy trì quyền lực của giai cấp thống trị đối với giai cấp bị trị mà nhà nước đã ra đời. Cả ba ví dụ đã nêu trên đều là các loại virus nhận thức khác nhau, mang trong nó những thông tin, nội dung khác nhau. Và chúng được lan truyền qua các giai đoạn lịch sử loài người.

Tác động của virus nhận thức với con người:

• Ảnh hưởng đến khuynh hướng tư duy và hành động.

Virus nhận thức có tác dụng ảnh hưởng đến khuynh hướng của con người. Con người có xu hướng hành động theo những nội dung định hướng mà các loại virus này đặt ra.

Vào thế kỷ XVI, loại virus nhận thức mang tên Thuyết nhật tâm được Nicolaus Copernicus làm sống lại. Tuy nhiên, do một loại virus nhận thức khác có tầm ảnh hưởng lớn hơn đó là Công giáo, đã khiến mọi người thời bấy giờ coi Thuyết nhật tâm là dị giáo và không được chấp nhận. Bên cạnh đó, các virus nhận thức khác cũng bị phản đối, không được chấp nhận do đi ngược lại những khuynh hướng mà tôn giáo, một loại virus khác mạnh mẽ và quyền lực hơn, đặt ra.

• Thiết lập các trật tự, quan hệ xã hội.

Virus nhận thức có tác dụng to lớn trong việc thiết lập các trật tự xã hội. Theo Khổng giáo, trong xã hội có 5 mối quan hệ cơ bản là: Vua - tôi, Cha - con, Vợ - chồng, Anh - em, Bạn bè. Do sự lan tỏa mạnh mẽ của Khổng giáo trong xã hội phong kiến phương Đông, mà con người cũng tuân theo các quy tắc, chuẩn mực xã hội do loại virus nhận thức này gây ra. Ngoài ra, virus nhận thức còn được thể hiện qua các khái niệm trừu tượng mà con người đặt niềm tin vào đó. Ví dụ như tiền tệ, được mọi người đặt niềm tin vào giá trị của chúng trong các hoạt động trao đổi hàng hóa.

Chúng ta đang sống trong một thế giới “phẳng”. Quá trình toàn cầu hóa kinh tế kéo theo quá trình toàn cầu hóa mọi mặt đời sống xã hội loài người trên Trái Đất này đi vào “luật chơi chung”. Chúng cũng dần xóa bỏ sự khác biệt giữa các quốc gia và vùng lãnh thổ không chỉ về mặt vật chất mà còn cả ý thức của con người. Điều này cho thấy sự tác động mạnh mẽ của rất nhiều loại virus nhận thức khác nhau hiện nay.

Hằng ngày, chúng ta có thể tiếp nhận được một khối lượng lớn thông tin đa dạng về mọi lĩnh vực như văn hóa, lịch sử, khoa học, tôn giáo, chính trị,... từ nhiều nguồn thông tin, từ nhiều nơi khác nhau. Việc tiếp cận với tri thức không còn là một vấn đề khó khăn. Tuy nhiên, việc tiếp cận với nhiều loại virus nhận thức như thế lại dễ khiến cho con người bị choáng ngợp thông tin. Các loại virus có thể củng cố nhau, cũng có thể bài trừ nhau, và khiến con người cảm thấy hoang mang khi tiếp nhận nhiều loại virus nhận thức.

Vậy làm thế nào để chúng ta có thể cân bằng được trước một lượng lớn các loại virus nhận thức như thế?

• Bạn có thể lựa chọn bất kỳ loại virus làm nền tảng cho nhận thức của bản thân. Tuy nhiên cần có cái nhìn tổng thể cùng suy nghĩ kỹ càng khi lựa chọn chúng.

Có một sự thật là con người cũng như Trái Đất này được tạo ra bởi sự ngẫu nhiên của vũ trụ. Sự sống của chúng ta là thật sự là một điều kỳ diệu vì nó tồn tại. Tuy nhiên, sự tồn tại của con người hướng tới điều gì? Lý do tồn tại của con người là gì? Con người muốn gì? Tại sao chúng ta thường luôn được giảng dạy để trở thành một người “tốt”, một người “có ích” cho xã hội? Xã hội đang hướng tới điều gì và tại sao lại theo hướng đó mà không phải là một hướng nào khác? 

Trên thực tế, sự lựa chọn, hướng đi của một người hay của một xã hội sẽ tốt cho sự tồn tại và phát triển của sự vật hiện tượng này nhưng lại là xấu với các sự vật, hiện tượng khác trên thế giới này. Vậy dựa vào lý do nào mà con người lại đặt ra những quy chuẩn tương tự như thế, trong khi vạn vật trên Trái Đất này chỉ là một sản phẩm ngẫu nhiên của vũ trụ?

Đó là do sự hình thành các virus nhận thức và sự lan tỏa mạnh mẽ của chúng đã khiến cho con người tin vào một chuẩn mực nào đó, và hướng về nó. Một người theo một tôn giáo, chủ nghĩa, lý tưởng nào đó có thể thể hiện niềm tin của mình cho tôn giáo, chủ nghĩa, lý tưởng ấy và truyền bá khắp nơi.

Do đó, bạn có thể tùy ý lựa chọn bất cứ loại virus nhận thức nào làm cơ sở cho niềm tin của mình và nuôi dưỡng nó.

• Hãy luôn tìm kiếm thông tin để kiểm chứng và bổ sung, phát triển hoặc làm mới virus nhận thức chính của bản thân.

Đã bao giờ niềm tin của bạn bị lung lay? Bạn hoang mang về niềm tin của bản thân từ trước đây cho tới khi bạn gặp một nguồn tin mới? Bạn cảm thấy hoang mang về niềm tin của mình?

Đó chính là những gì mà tôi đã trải qua. Có rất nhiều điều mới mẻ đến với tôi. Và cũng không ít các thông tin khác nhau mà tôi nhận được khiến tôi phải suy nghĩ. Đó là khi virus nhận thức của bản thân bị đe dọa bởi sự xâm nhập của các loại virus nhận thức khác. Tôi nhận ra một cách làm rất hay để giải thoát mình khỏi những hoài nghi ấy, đó là lấy “độc trị độc”.

Để không bị hoang mang trước quá nhiều thông tin nhiễu, thì việc cập nhật thêm nhiều thông tin chính là một biện pháp hiệu quả. Chúng ta có thể tìm hiểu thêm các thông tin khác qua các tài liệu, internet, từ những người đã có tri thức về vấn đề đó,... Từ những thông tin này, bạn có thể kiểm nghiệm lại hoặc bổ sung niềm tin của bản thân. Loại virus nhận thức bên trong bạn sẽ trở nên mạnh mẽ hơn. Tuy nhiên, bên cạnh đó, chúng ta cũng cần phải chắt lọc, kiểm chứng những thông tin này có chính xác không.

Khi niềm tin ban đầu của chúng ta sai, có trục trặc, thì cần tiếp nhận thông tin mới một cách khách quan, chỉnh sửa để phù hợp hơn. Hãy sẵn sàng thay thế virus cũ bằng loại virus mới mạnh mẽ hơn.

• Hãy là một người lan truyền virus có trách nhiệm!

Hiện nay, không khó để có thể tiếp cận với những loại virus nhận thức mới. Tuy nhiên, bao nhiêu trong số những loại virus nhận thức mà ta nhận được là chính xác? Nhất là khi mỗi người hoàn toàn có thể tự chế ra những loại virus mới. Điển hình như qua dịch nCoV, nước ta đã xuất hiện rất nhiều bài đăng mang thông tin sai lệch, gây hoang mang cho mọi người trên mạng xã hội.

Bạn có thông tin hữu ích, mới mẻ. Bạn muốn lan truyền virus của mình cho mọi người? Điều bạn cần làm đó là hãy lan truyền virus của mình một cách có trách nhiệm. Trách nhiệm với những gì mình chia sẻ, đó là cách tuyệt vời để mọi người đón nhận những virus nhận thức này từ bạn.

Tác Giả: Phan Lang Onion, Chức Danh @ Ybox

Kết bạn và theo dõi facebook của tác giả tại link: https://www.facebook.com/me/PhanlangOnion/

--------------------------------

Bạn đam mê viết lách, nhận giải thưởng (1 triệu VNĐ / tháng, sách, chứng nhận Social Impact Awards) và muốn được tạo thương hiệu cá nhân tới hàng triệu người trong cộng đồng củaYBOX.VN? Xem chi tiết tại link: http://bit.ly/TrietHocTuoiTre-Info

(*) Bản quyền bài viết thuộc về Cuộc thi Triết học Tuổi trẻ do Ybox đồng sáng lập và tổ chức. Khi chia sẻ, cần phải trích dẫn nguồn đầy đủ tên tác giả và nguồn là ""Tên tác giả - Nguồn: Triết Học Tuổi Trẻ"". Các bài viết trích nguồn không đầy đủ cú pháp đều không được chấp nhận và phải gỡ bỏ.